Grammatica Italica et Gallica
in Germanorum, Gallorum & Italorum gratiam Latinè accuratissime conscripta, A Scipione Lentulo Neapolitano Huic nuper adiecta interpretatio Gallica tam nominum quam verborum, caeterarumq[ue] particularum orationis; Auctore Antonio Francisco Madio F. Patavino.
Autori:
Scipio Lentulus Neapolitanus | Lentulo Scipione
Antonius Franciscus Madius F. Patavinus | Madio Antonio Francesco
Luogo:
Francofurdi | Francoforte sul Meno
Editore:
Ioannes Wechelus | Johann Wechel
Anno: 1590
Tipo: Grammatica plurilingue
Scheda Prima Edizione:
Si tratta della grammatica di Scipione Lentulo (su cui si veda la scheda GeoStoGrammIt), integrata con notazioni e traduzioni in francese a cura di Antonius Franciscus Madius da Padova.
Come si legge nel sottotitolo, l’opera si rivolge a destinatari di lingua tedesca, francese e italiana e sarà ripubblicata per almeno tre volte: nel 1591, 1594 e 1613.
Il volume a cui si fa qui riferimento è conservato presso la Staatsbibliothek di Bamberg.
Lingue oggetto:
Francese
Italiano
Sistema di scrittura:
Latino
Consistenza: [5] + 110 pp.
Nella ricostruzione dell’indice si trascrivono i titoli dei paragrafi mantenendo la caratteristiche formali del testo, comprese le oscillazioni nell’uso della maiuscola, del corsivo, delle abbreviazioni, ecc. Si normalizzano invece la distinzione u/v e il dittongo ae.
Nella trascrizione dell'Epistola dedicatoria si sono attuati i seguenti interventi:
· i dittonghi <æ> e <œ> si sono resi con <ae> e <oe>;
· il grafema <∫> è stato reso con <s> (ma si è mantenuto <ß>);
· si è normalizzata la distinzione u/v;
· si sono sciolte le abbreviazioni segnalandole con le parentesi quadre.
L’opera è priva di indice. Questa la partizione dei contenuti:
Dedicatoria al «Reverendo Dom. D. Alexandro Broiolo, Polponatii praeposito dignissimo, amico incomparabili» [I]
de literis. 1
de usu literarum. 1
de articulis. 10
de articulorum usu. 12
de nomine. 14
de nominum finibus. 15
de nominum declinatione. 19
De Comparativis & superlativis. 23
de nominibus numerabilibus. 23
de nominibus ordinem significantibus. 25
de nomine relativo. 26
de pronomine. 29
de pronominum declinatione. 31
de pronom. usu. 33
declinatio verbi activi primae coniugationis. 38
Declinatio verbi substantivi. 42
declinatio verbi passivi primae Coniugationis. 46
gerundia. 51
declinatio verbi activi Secundae coniugationis. 52
declinatio verbi activi tertiae coniugationis. 56
declinatio verbi activi quartae coniugationis. 60
declinatio verbi Ho, hoc est Habeo. 64
declinatio verborum Vo, vel Vado, hoc est Eo, vel Abeo. 68
de praeteritorum formatione. 91
de particulis quae Verbis affigi solent. 93
de usu harum particularum. 93
de verbis impersonalibus. 102
de participiis. 310 [103]
de adverbiis. 104
adverbia temporis. 104
Adverbia qualitatis. 105
Quantitatis. 105
Negandi. 105
Affirmandi. 105
Augendi. 105
Diminuendi. 105
Corrigendi. 105
Iurandi. 106
Optandi. 106
Prohibendi. 106
Hortandi. 106
Congregandi. 106
Comparandi. 106
Excipiendi. 106
Similitudinis. 106
Dubitandi. 106
Ostendendi. 107
Eligendi. 107
Vocandi. 107
Ordinis. 107
Distinguendi. 107
Interrogandi. 107
De praepositione. 107
de adverbiis localibus. 109
De Coniuncione. 110
De Interiectione. 110
[EPISTOLA DEDICATORIA]
REVERENDO
DOM. D. ALEXANDRO
BROIOLO, POLPONATII
praeposito dignissimo, amico in-
comparabili,
Antonius Francisci Madii I. S.
Quanquam permultae sunt in homine dotes, quibus aeternus rerum Archetypus praeclarum hoc animal, ab omnibus viventibus discrevit, inter omnes tamen, loquendi atque sermocinandi facultatem praecipuam esse semper ego arbitratus sum. Nam numerandi quidem atque ridendi potentia; licet unitantum humanae speciei competere videatur, quoniam tamen neque universae speciei aequaliter inest, et quodammodo cum brutis etiam homini communis videtur, non tam exacte naturam respicit. Legimus in Aristotele Scythas quosdam inveniri memoria tam crassa, ut ultra quaternarium numerare non poßint, invenimus similiter in antiquis commentariis extitisse quosdam qui nunquam riserunt. At non facile hominem reperias qui vel non sit locutus, vel ad minimum loquendi facultatem non habuerit sibi à natura insitam. Neque ulla unquam fuit gens tam inhumana atq[ue] barbara, quae linguam aliquam sibi propriam non accomodaverit. Deinde licet perfectam numerandi atque ridendi potentiam bruta non habeant, expressam tamen illorum similitudinem aut habere aut edere videntur interdum. Videmus animalia fere cuncta praesertim domestica, suas stationes quotidie repetere, equos stabula, apes alvearia, columbas atque alias volucres suos nidos, quod quidem no[n] fit sine numeratione quadam, nam si à sola natura proficisceretur, omnibus animalibus, aeque competeret. Caeterum quis non videt ridendi quoque similitudinem quandam eis inesse, dum laetantur, dum mutuo blandiuntur, loquendi vero potestas, omnino ipsis negata est. Cum enim locutio nihil sit aliud quam eorum quae sunt in animo expreßio, merito loquendi potestatem ab iis removemus quae animum et rationem non habent. Quare si aves humanam aliquando vocem exprimere videantur, loqui nihilominus eas nemo dixerit cum ratione careant: neque canes arte agere, licet ad numeros saepe saltent, et miros gestus edant. Cum itaque loquendi facultas omnium maxime homini propria sit, summo etiam studio atque industria ab eo excolenda est, nam quanto unusquisque facultatem hanc homini propriam, perfectiorem habuerit, tanto perfectior etiam videri poterit. Merito celebrat antiquitas Mithridatem Ponti regem, qui cum viginti duabus praeesset nationibus, totidem etiam linguis sine interprete iura dabat. Themistocles vero legatus ad regem Persarum missus, tam exacte hostium linguas in legatione edidicit, ut nil aliud egisse putaretur in itinere. Et si autem eae linguae maius à nobis studium exposcant, quae in primis utiles reipublicae habentur, tamen multarum linguarum inter se diversarum adeptio atq[ue] cognitio longe divinior censeri debet: si enim, ex paucis rebus perspectis et cognitis multa sequuntur commoda; longe plura ex plurimus. Adeo ut fatendum sit variarum linguaru[m] cognitionem, esse maiorem quandam hominis perfectionem. Quo fit, ut semper ego probaverim eorum consilium, qui in hac re operam posuerunt, ut hominum ingenia multarum linguarum cognitione locupletare possent. Nihil est enim quod magis ad societatem humanam conferat, quam si homines hominum animos et docere invicem et intelligere queant. Hinc fit ut ex mutuo linguarum et animorum commercio, societas etiam gentium consequatur, atq[ue] simul etiam religio propagetur. Circumspice quaeso paulisper, quot nationes inter se sola lingua Latina associat, quam diversas et linguas et animos haec unica conciliat; huius ope sine ullo interprete Itali, Hispani, Galli, Sarmatae, Pannonii, Germani, colloquuntur atq[ue] iungunt amicitias. Cum autem me quoque non in diem tantum, neque mihi soli, sed in aliorum etiam utilitatem natum esse intelligerem, dedi semper operam, ut hac in re iuventutem discere cupientem aliquantulum adiuvarem. nam cum alii in philosophia, alii in iure civili, alii in Theologia studiu[m] adhibeant, et diversi diversimode humano generi prosint: abunde mihi satisfactum fore putavi, si ego hac in parte utilis esse possem. Itaque mihi in mentem venit ut grammatices institutionem Scipionis Lentuli Neapolitani, in qua hucusq[ue] iuventus non sine magna utilitate se exercuit, una lingua atq[ue] idiomate auctiorem redderem. Visa est autem mihi lingua Gallica omnium dignißima quae Italicae adiiceretur: nam et iucundißima et simul utilißima semper visa est. Adde quod crebris etiam à me petitionibus nobilißima Gallorum iuventus hoc expetebat. parui itaque perlibenter, atque hanc operam subivi, ut quoad plenior mihi se offerret occasio iuventutis promovendae, hoc opusculum officii mei rationem redderet, cuius fateor me rhapsodum potius esse quam auctorem. cum enim ut scis, me linguae Gallicae interpretem non profitear, in hac ipsa pertractione mihi aliena ope nitendu[m] fuit. quare quicquid ex nobilibus Gallis quibuscum consuetudinem habui, significationum et etymologiarum colligere potuit, in quandam institutionis formam, ut vides, redegi: cuius quidem rei, laborem solummodo iure mihi vendicare possum. Cum autem Patronus aliquis quaerendus esset huic libello, ne forte ob exiguitatem contemni posset: Tu mihi ex multis Alexander mi carißime, potißimum occurristi, tum quia mea in te vetus observantia atque amor, iampridem à me aliquod meae in te benevolentiae signum atque testimonium efflagitabat, tum vero ut obscuritas huius opusculi tua auctoritate illustraretur. suscipe igitur Praeposite Reverende exiguas quidem meorum laborum primitias, ut perspicuum meae in te observantiae argumentum, et ut soles, boni consulito. Vale.
Patavii Die 21. Ianuarii, Anni M.D.LXXXIX.
Consulta la risorsa digitale presente in rete
